یادداشتی بر مستند « زخم قند » به کارگردانی مهدی باقری

درباره سبک زندگی پرخطر مردم این سرزمین و رواج فست فود و الگوهای خوراکی غلط در میان خانواده‌ها و جوان‌ها، مستندهای زیادی ساخته شده که مستقیم یا غیرمستقیم راجع به آینده این وضعیت هشدار داده‌اند. تمامی پژوهش‌های معتبر پزشکی و آمارهایی که متخصصان بهداشت ارائه می‌دهند روی این قضیه تأکید دارند که ادامه این روند، وابستگی به غذاهای آماده و عدم مراقبت از استانداردهای تندرستی، باعث سوق دادن جامعه به وضعیتی بیمار و خموده و آسیب‌پذیر می‌شود. اما همچنان گستردگی این آسیب اجتماعی بسیار بالاست و در کشورمان میلیون‌ها نفر زندگی روزمره را با وابستگی شدید به غذاهای ناسالم می‌گذرانند. مستند «زخم قند» همان‌طور که از اسمش پیداست به خطرات و آسیب‌های ناشی از دیابت می‌پردازد و درباره این بیماری مهلک اطلاع‌رسانی می‌کند. اما تکیه اصلی مستند روی سبک زندگی است و بیش از وراثت به محیط اهمیت می‌دهد.
مستند با پرسه در شهر و خیابان‌ها و نزدیک شدن به ناسازه‌های فرهنگی موجود، می‌کوشد تصویری جامع از وضعیت کنونی پیش چشم مخاطب تصویر کند. شخصیت‌هایی که در طول فیلم معرفی می‌شوند، بیماران آسیب‌دیده‌ای هستند که دیابت تمام زندگی‌شان را تحت تأثیر قرار داده و هر نفسی که می‌کشند باید با برنامه‌ریزی و مداوا همراه باشد که مبادا دچار مشکلات بزرگ‌تری شوند. این افراد هم مثل سایر اعضای جامعه آدم‌های عادی و سالمی بوده‌اند که شاید اگر چند نکته بنیادی را رعایت می‌کردند کارشان به این‌جا نمی‌کشید. فیلم می‌کوشد نزدیک بودن خطر را نشان دهد و به مخاطب بیاموزد که اگر کوچک‌ترین سهل‌انگاری و اشتباهی از فرد سر بزند به‌سرعت در معرض بیماری قرار می‌گیرد و زندگی‌اش زیر و رو می‌شود.
«زخم قند» فقط به جلوه‌های زشت و تکان‌دهنده بیماری نمی‌پردازد بلکه دوربین را به سطح شهر می‌برد و ریشه‌های شکل‌گیری این وضعیت را بررسی می‌کند. جستجوی فیلم در محیط شهری و تأکیدش روی الگوهای غلط زیستی، تصویری پریشان‌کننده پیش چشم مخاطب می‌سازد. صدها رستوران در خیابان‌ها مشغول ارائه پیشنهادهای غذایی اغواکننده و زیان‌بار هستند و مردم بدون در نظر گرفتن اصول بهداشتی و توصیه‌های تغذیه‌ای به خوردن فست فود و شیرینی و خوراکی‌های چرب و شیرین مشغول‌اند. غذاهای زیان‌بار بسار ارزان‌تر از غذاهای سالم هستند و دسترسی به سوسیس و کالباس و آبنبات و فالوده بسیار آسان‌تر از دسترسی به یک کاسه آش مرغوب و مقوی یا یک غذای سنتی سالم است. در چنین محیط مخرب و پرخطری، طبعاً بدون آموزش گسترده نمی‌توان امیدوار بود که مردم عادی از آسیب‌های احتمالی در امان بمانند.
فیلم لحظه‌های ناراحت‌کننده‌ای از زخم‌ها و مشکلات بیماری دیابت را به تصویر می‌کشد اما رویکرد کلی مستندساز این نیست که با نزدیک شدن بیش از حد به سوژه، ذهن مخاطب را به هم بریزد و تصویرهای تکان‌دهنده بسازد. اصلی‌ترین هدف فیلم توضیح راهکارهای پرهیز از بیماری است. انتخاب شخصیت‌هایی مثل زن جوانی که بینایی و کلیه و اعضای داخلی‌اش دچار مشکل شده‌اند، این احساس را در مخاطب ایجاد می‌کند که شاید مشابه همین وضعیت برای خودش یا اطرافیانش نیز اتفاق بیفتد. در واقع خطر چندان دور نیست و هر کسی می‌تواند با ذره‌ای لغزش و سهل‌انگاری به وضعیتی شبیه شخصیت‌های بیمار فیلم دچار شود. توضیحات پزشکی به زبان ساده در فیلم گنجانده شده‌اند که برای مخاطب عام قابل درک باشد، اما مهم‌تر از این توضیحات، تأکید اصلی روی سبک زندگی و انتخاب‌های غذایی است و به همین دلیل باید «زخم قند» را یک مستند آموزشی تلقی کرد که ابعاد مختلف موضوع را با تکیه بر اطلاع‌رسانی و ذهنیت‌سازی در مخاطب دنبال می‌کند.
تماشای این مستند دست‌کم این امتیاز را دارد که وقتی می‌خواهیم چای بعدی را شیرین کنیم یا برای یک وعده غذایی ساندویچ سفارش دهیم، یادمان می‌افتد که چه خطر بزرگی در کمین ماست. دیابت با کسی شوخی ندارد و به هیچ‌کس هم رحم نمی‌کند، نه زن‌ها و نه کودکان و نه مردان بالغ و نه پیران سالخورده، هیچ‌کدام در حاشیه امنیت به سر نمی‌برند و تنها راه مقابله با این معضل، رعایت دستورات بهداشتی و رفتن به سمت الگوهای سالم‌تر مثل گیاه‌خواری و ورزش و روی آوردن به غذاهای سنتی است.
 
شاهین شجری کهن